Η επίγνωση

Δεν θα επαναλάβουμε εδώ τα μύρια όσα για τα οποία κατηγορούμε τις εφαρμοσμένες θρησκείες γενικά. Είναι χιλιοειπωμένα. Και τεκμηριώνουν την ενοχή των εκκλησιών στο να κρατούν με την παραμυθία τους τον κόσμο ΕΠΑΝΑΠΑΥΜΕΝΟ στο "θέλημα Θεού" και μακριά από το να σκεφθεί και να αντιμετωπίσει κριτικά και υπεύθυνα τη γνωστική διευθέτηση της πορείας του. Όμως στις μέρες μας πια τα πράγματα αλλάζουν, μ’ ένα τρόπο "αποκαλυπτικό", γίνονται οριακά. Βρισκόμαστε σε ένα μεταβατικό χαοτικό πολιτισμικό κενό που οφείλουμε χωρίς μεταφυσικές αυταπάτες να υπερβούμε. Παραθέτουμε ένα απόσπασμα από το βιβλίο "Φυσιοκράτης ή Δεισιδαίμων":

“Η ανθρωπότητα, στο μεγαλύτερο μέρος της, από το δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα και προχωρώντας στον εικοστό πρώτο, αλλάζει γρήγορα τον συλλογικό της ψυχισμό. Από το παλιό ανεπίγνωστο των θρησκειών, των μυθοποιημένων ιδεολογιών και γενικά των μύθων που κυριαρχούσαν στη ζωή μας – με όση ψευδαίσθηση ευτυχίας μπορούσαν αυτά κατά περίπτωση να παρέχουν – περνά στη γνωστική συνειδητοποίηση της φυσικής υφής του κόσμου μας και της "πεζής" οικονομικο/κοινωνικο/πολιτικής μας πραγματικότητας. Αποκαρδίωση είναι το βίωμα που αποδίδει την πρώτη μας αντίδραση σε αυτή τη "προσγείωση". Ωστόσο, συμβαίνει το δικαιούμενο να συμβεί. Η αύξηση της ΕΠΙΓΝΩΣΗΣ είναι αναπόδραστη εξέλιξη. Η γνώση κερδίζει. Η ανθρωπότητα δεν έχει άλλη επιλογή για να βαδίσει στο μέλλον από τη γνώση. Τελεία. Είτε μας αρέσει είτε όχι πρέπει να δεχτούμε ότι η ΑΠΟΔΟΧΗ ΤΗΣ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ, ως κριτήριο των θέσεων και της συμπεριφοράς μας, αποτελεί όχι μόνο όρο επιβίωσης στον σημερινό κόσμο και σ’ αυτόν που επέρχεται, αλλά και την έντιμη και δίκαιη φιλοσοφική τοποθέτηση απέναντι στην πραγματικότητα. Εναπόκειται στον πολιτισμό μας να δείξει και προβάλει τα νοήματα και τα ψυχικά κίνητρα για μια ζωή μέσα στην αλήθεια. Για να ξεκολλήσουμε κάποτε οριστικά από τις αυταπάτες και να βρει η ανθρωπότητα τα βήματά της· και να μην παραπαίει.

Η ανθρώπινη συνύπαρξη πρέπει να βρει και να αξιοποιήσει ψυχικά κίνητρα που να ξεπερνούν τον εκ της αυτογνωσίας αρχικό πεσιμισμό, φέρνοντας στο προσκήνιο νέα συναρπαστικά ενδιαφέροντα για μια ζωή ΜΕ ΑΛΗΘΕΙΑ. Χωρίς ανεπίγνωστους μύθους. (Οι μύθοι στην τέχνη, την εκπαίδευση, την ψυχαγωγία είναι ενσυνείδητοι, δεν είναι ανεπίγνωστοι δηλαδή χωρίς συνειδητοποίηση ότι είναι μύθοι). Είναι ένας πολύ δύσκολος στόχος. Απογυμνωμένη η ανθρωπότητα από τις πολλές και ισχυρές αυταπάτες, με τις οποίες τράφηκε κι αφιονίστηκε κατά τις χιλιετηρίδες της ιστορίας του "πολιτισμού" της, πρέπει να βρει το κουράγιο να αντικρύσει κατάματα την πραγματικότητα της κατάστασης του ΕΙΔΟΥΣ μας πάνω στον πλανήτη. Και πρώτο και σημαντικότερο να συνειδητοποιήσει ότι είμαστε ένα "είδος", και όχι κάτι - με άνωθεν ευλογία - "ανώτερο". Να απαλλαγούμε επιτέλους από αυτή την ΑΠΟΠΛΑΝΗΣΗ. Είμαστε ένα ζωικό είδος· που η εξελικτική συγκυρία τού έδωσε αυτά που αποκαλούμε συνείδηση. Και αυτή εξελίχτηκε πολιτισμικά ως εδώ που βρισκόμαστε. Στο - λόγω της συνείδησης – κάτι "ανώτερο". Με χίλιες παρερμηνείες και αυταπάτες στην πορεία. Που τώρα ξεφτίζουν· καθώς η γνώση της πραγματικότητας, της ισχύουσας κι όχι της ηθελημένα φανταστικής, εξαπλώνεται, με προπομπό την επιστήμη. Δεν είμαστε "εξ ουρανού", δεν είμαστε τα καλά ή κακά παιδιά ενός Θεού, είμαστε σαν τα κατσίκια ή τις μαϊμούδες· μόνο που η εξέλιξή μας έτυχε να μπει σε μια ιδιάζουσα πορεία, που μας δίνει το φοβερό προνόμιο να την ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΟΥΜΕ. Αυτό αποτελεί μοναδικότητα. Αλλά και βάρος ασήκωτο. Δεν γίνεται να πάει άλλο όπως πήγαινε μέχρι τώρα. ΑΝΗΞΕΡΑ. Έχουμε υπερβολική δύναμη. Άρα επωμιζόμαστε μεγάλη ευθύνη. Έναντι του πλανήτη. Αλλά και έναντι του ότι θα ‘ναι ΚΡΙΜΑ με τόση γνώση που συγκεντρώνουμε να απομείνουμε βλάκες. Και να χαθούμε. Γιατί πολλά από αυτά που κάνουμε μας οδηγούν στο να χαθούμε”.

Πρέπει να γίνουμε ΝΕΟΙ άνθρωποι, με μια νέα ηθική, μια μετα-μυθική, μετα-θρησκευτική ΗΘΙΚΗ, βασισμένη στη γνώση κι όχι σε μύθους που δεν χρειάζονται πια. Αρκεί ο σκοπός της: για την ΚΑΛΎΤΕΡΗ ΣΥΝΎΠΑΡΞΉ μας. Με έμφαση και στα δύο. 

Η εξιλέωση της πίστης

Ο προσηλυτισμός στο μυθικό αφήγημα της θρησκείας, εκτός από την ειδική δικιά του παραμόρφωση που επιφέρει στην κοσμοαντίληψη του ατόμου που γίνεται "φορέας", έχει και μια γενικότερη και άκρως καταστρεπτική παρενέργεια.
ΕΞΙΛΕΩΝΕΙ και νομιμοποιεί την πίστη γενικώς, σαν τρόπο σκέψης, σαν κριτήριο συμπεριφοράς. Αφού η πίστη στο "θείο" είναι αναγνωρισμένη ως κάτι καλό και σεβαστό, αφού επικροτείται η πίστη σε αγγέλους και λείψανα και θαύματα, γιατί να μην πιστεύουν οι άνθρωποι και την οποιαδήποτε φανταστική δεισιδαιμονία ή απιθανότητα τους καθίσει; Χωρίς κριτική σκέψη, έλεγχο, απόδειξη. Ποια η διαφορά;
Έτσι, ο προσηλυτισμός και η συγκράτηση των πιστών στη θρησκεία ΔΙΑΦΘΕΙΡΕΙ ολόκληρο τον τρόπο και μηχανισμό σκέψης τους, ο ορθολογισμός και η αντικειμενικότητα πνίγονται σε αποδοχές απιθανοτήτων που χαϊδεύουν αδυναμίες. Ο άνθρωπος γίνεται επιρρεπές έρμαιο αποπλανήσεων κάθε είδους. Από τα πιο ασήμαντα κι απαρατήρητα μέχρι σοβαρές και επικίνδυνες οπαδοποιήσεις και φανατισμούς. Αφού πιστεύει σε ένα σεβαστό ανύπαρκτο ως αληθινό γιατί να αμφισβητεί άλλα παράλογα, λιγότερο απίθανα; Η κατασκευασμένη από τα ιερατεία αίγλη του θρησκευτικού μύθου ΔΙΑΧΕΕΙ την πίστη στην ανθρώπινη ψυχολογία γενικά, την ευπιστία σε οτιδήποτε. Γαλουχεί πρόβατα.
Έτσι, να είστε βέβαιοι πως μια δειγματοληπτική καταγραφή του σκέπτεσθαι μιας μεγάλης κι αντιπροσωπευτικής μερίδας ατόμων μιας κοινωνίας για ένα χρονικό διάστημα, αν ήταν δυνατόν να γίνει, θα αποκάλυπτε ένα απίστευτα υψηλό ποσοστό εξωπραγματικών διαλογισμών βασισμένων σε πίστη σε ανυπόστατα πράγματα, σαν να ήταν αντικειμενικά δεδομένα. Πίστη περισσότερη από τη γνώση. Με ότι, αρνητικό έως επικίνδυνο, μπορεί να σημαίνει αυτό…

Η ψυχοσυναισθηματική καθήλωση των θεοσεβών.

Οι πιο πολλοί πιστοί σήμερα ερμηνεύουν χαλαρά τους κανόνες της θρησκείας τους γιατί μια κατά γράμμα εφαρμογή τους προφανώς δεν θα τους επέτρεπε να ζουν αρμονικά μέσα στον σύγχρονο κόσμο. Γίνονται δηλαδή σε κάποιο βαθμό ΑΠΙΣΤΟΙ, παραμένοντας όμως και σε κάποιο βαθμό πιστοί. Από ΒΌΛΕΜΑ. Από αποφυγή ή συνειδητή παραμέληση να αναθεωρήσουν και να επανατακτοποιήσουν τις πεποιθήσεις τους με βάση τη γνώση του κόσμου που έχουν αποκτήσει. ΑΠΙΣΤΟΎΝ άρα και προς τις γνώσεις τους και προς την πίστη τους. Είναι ανειλικρινείς προς εαυτούς και υποκριτές προς τους άλλους. Πρόκειται για μια ανέντιμη υπεκφυγή. Κάπου στη μέση, προδίδουν εξ ίσου τη λογική τους και την πίστη τους. Παρά το ότι ΓΝΩΡΊΖΟΥΝ ότι η πραγματικότητα δεν περιλαμβάνει μη φυσικές  αλληλεπιδράσεις ούτε εμφανίζει υπερφυσικές παρεμβολές στη ΦΥΣΙΚΉ λειτουργία του κόσμου, επιμένουν να διατηρούν αναμμένο ένα καντηλάκι κρυφής κι ανομολόγητης πίστης ότι μπορεί και να μην είναι απόλυτα έτσι, και ότι μπορεί κάποια "ανώτερη δύναμη" - ανώτερη της φυσικής πραγματικότητας - να υπάρχει και να είναι και επικοινωνήσιμη. Με όποια ελπίδα μπορεί να συνεπάγεται αυτό. Γιατί το κάνουν;

Την καλύτερη, την τιμιότερη περίπτωση, την αποδίδει ένας όρος όχι αντίστοιχα γνωστός προς το αληθινά μέγα πλήθος των πιστών που την εκφράζουν: Ο φιντεϊσμός. Αφορά την πίστη σε κάτι με την ειλικρινή παραδοχή ότι αυτή οφείλεται σε συναισθηματικές ανάγκες  και όχι σε αντικειμενική τεκμηρίωση. Οι φιντεϊστές δεν πιστεύουν ότι υπάρχουν επιχειρήματα που να αποδεικνύουν την ύπαρξη του όποιου θεού τους. Πιστεύουν απλώς γιατί "έτσι τους αρέσει". Γιατί "τους κάνει καλό". Δηλώνουν δηλαδή ότι πρόκειται για μια ΕΜΜΟΝΉ για ψυχοσυναισθηματική τους χρήση, όχι γιατί μπορούν να την υποστηρίξουν αντικειμενικά. Το ξεκαθάρισμα αυτό τους απελευθερώνει από το βάσανο της κόντρας μεταξύ πίστης και λογικής.

Οι υπόλοιποι όμως έχουν να αντιμετωπίσουν την εσωτερική αντίφαση που τους προξενεί, καθώς μεγαλώνουν και μορφώνονται, η συνειδητοποίηση της ανεπάρκειας επιχειρημάτων για στήριξη της βαθειά ριζωμένης από τα μικράτα τους πίστης. Η επιστήμη της Ψυχιατρικής και η Ψυχολογία, Κλινική και Κοινωνική, περιγράφουν/αναλύουν τη θρησκευτική πίστη, όταν διατηρείται στον σύγχρονο πληροφορημένο άνθρωπο, σαν μια ψυχοσυναισθηματική εξελικτική καθήλωση, μία νεύρωση. Αυτή συνίσταται σε ισχυρές εμμονικές πεποιθήσεις, ψυχαναγκαστικού τύπου και μαγικής αιτιότητας, διαμορφωμένες κατά την παιδική προ-λογική ηλικία από τις διδαχές των μεγάλων που σχετίζονται με τον φόβο, το διαχωρισμό του καλού από το κακό, του αποδεκτού από το κολάσιμο. Και σε μύθους για τους φανταστικούς ήρωες που συνδέονται και δρουν σ’ αυτές τις καταστάσεις. Με επικεφαλής τους τον Θεό. Ως τον παντοδύναμο προστάτη και εκπρόσωπο του καλού· σύμβουλο, αλλά και ελεγκτή και δικαστή για την εφαρμογή του.

Αρκετά σπάνια αυτές οι πεποιθήσεις διαλύονται μαλακά και ασυναίσθητα από την, υπό  ευνοϊκές συνθήκες μάθησης, βαθμιαία επικράτηση της λογικής και της γνώσης κατά τα στάδια της ενηλικίωσης. Τότε το άτομο δεν δυσκολεύεται να διορθώσει τις παλιές πεποιθήσεις του σύμφωνα με την αποκτούμενη γνώση. Συνηθέστερα αυτή η μεταστροφή επέρχεται με δυσκολίες και μετά από εσωτερικές συγκρούσεις που προκαλεί η γνωστική ασυμφωνία των παλιών πεποιθήσεων με νέα δεδομένα που διαφοροποιούν την αντίληψη του ατόμου. Πολλές φορές όμως η μεταστροφή δεν συντελείται καν· είτε επειδή οι συνθήκες μάθησης δεν την ευνόησαν ειδικά είτε επειδή οι εμμονικές πεποιθήσεις είναι "βαθειά ριζωμένες". Τότε η γνώση που τις αντιστρατεύεται φέρνει ψυχολογικό πρόβλημα· μια δύσκολη συναισθηματική και νοητική κατάσταση εσωτερικών συγκρούσεων που ονομάζεται "γνωστική ασυμφωνία". Κι επειδή δεν γίνεται να απορριφθεί η γνώση – ιδίως από τους επαγγελματίες της – γίνεται ένας περίεργος συμβιβασμός, μια εκεχειρία αορίστου χρόνου, ανάμεσα στο βαθύ Εγώ και στη Γνώση. Που συνίσταται στο να κάνουν πως αγνοούν την αντίθεσή τους και πως "συνυπάρχουν" αρμονικά. Ο επιστήμονας-πιστός λοιπόν χρησιμοποιεί λογικά τη γνώση αλλά ΔΕΝ ΤΗΝ ΕΙΣΑΓΕΙ στο βαθύτερο Εγώ του. Ακόμα κι αν  ο ίδιος νομίζει ότι η γνώση τον έχει αναμορφώσει, εκείνες οι παλιές πεποιθήσεις υποσυνείδητα και ασυνείδητα επηρεάζουν τη μνήμη, τις σκέψεις, την κρίση του, τη συμπεριφορά του.

Στους μη επιστήμονες και σε αυτούς που δεν νοιώθουν κάποιο καταλυτικό σεβασμό προς τη γνώση η έλευση νέας γνώσης που δείχνει να διαψεύδει την πίστη τους προκαλεί μια ισχυρή αυθόρμητη αντίδραση εχθρικά απορριπτική προς αυτή τη γνώση και μια συσπείρωση εμμονής και ισχυροποίησης  της δοξασίας τους σε πείσμα κάθε λογικής. Ο κίνδυνος της διάψευσης και τής, κατά συνέπεια, ανάγκης αλλαγής σκεπτικού και συμπεριφοράς τους, προκαλεί τόσο μεγάλη δυσφορία ώστε διεγείρεται ένας αμυντικός μηχανισμός που παραγνωρίζει τη λογική προκειμένου να ενισχύσει και έτσι να διατηρήσει απείραχτο το σύνολο των δοξασιών τους. Θυμώνουν. Το Εγώ τους δεν αντέχει την απαίτηση της μάθησης για αποδοχή της πραγματικότητας και αντίστοιχη προσαρμογή, και για να μετριάσει το άγχος και την ένταση της πρόκλησης, κινητοποιεί αυτόματα και ασυνείδητα άμυνες διατήρησης του κατεστημένου του, του βολέματός του. Κλείνεται σ’ αυτό, αρνείται να δει,  να ακούσει, να διαλεχτεί, να καταλάβει. Και αυτό οδηγεί στην υιοθέτηση  μιας στάσης που αντιμετωπίζει την επιστήμη σαν ένα "επίγειο" μηχανιστικό εργαλείο αντίληψης, μέτρησης, μελέτης και εκμετάλλευσης του φυσικού κόσμου· κι ως εκεί· θεωρώντας ωστόσο ότι η επιστήμη και οι μέθοδοί της, όσο κι αν εξελιχθούν δεν θα είναι ποτέ ικανές και αρμόδιες να ανταποκριθούν στις πνευματικές/ψυχικές αναζητήσεις και ανάγκες του ανθρώπου. Αυτό το σιγοντάρει επίμονα η εκκλησία για να διατηρεί τους αιχμαλώτους της υπό έλεγχο.

Χρειάζεται να αναπτύξει η επιστήμη της Ψυχολογίας ένα πεδίο μελέτης και εφαρμογής για ζητήματα ανάρρωσης από τη θρησκεία και την πίστη.