Η αμοιβαία σχέση στήριξης/ανταγωνισμού μεταξύ Εκκλησίας και Πολιτείας. 

Η Εκκλησία επιδιώκει όλο και μεγαλύτερο μερίδιο της εξουσίας - των απολαβών και των προνομίων της - στηρίζοντας τη δύναμή της στη λαϊκή της βάση, στους πολυάριθμους δέσμιους και ελεγχόμενους πιστούς της. Είναι αυτή που κάνει τους υπηκόους μιας πολιτικής αρχής - που μπορεί να είναι σπάνια ευνοϊκοί, συνήθως αδιάφοροι και συνηθέστερα αρνητικοί ή και εχθρικοί απέναντί της - "πιστούς", δέσμιους με τα μεταφυσικά δεσμά της πίστης στην αποπλάνηση που τους επιβάλει. Που δεν τα θεωρούν δεσμά αλλά νομίζουν ότι πιστεύουν από ελεύθερη επιλογή τους το αληθινό και σωστό. Και έτσι χειραγωγούνται προς την κατεύθυνση που το ευχαριστημένο ή δυσαρεστημένο με την πολιτική αρχή ιερατείο ανάλογα επιλέγει. Η σχέση βλέπεις της Εκκλησίας και των πιστών της είναι αδιάρρηκτη, ο πιστός της θρησκείας είναι αυτόματα "ποίμνιο" της Εκκλησίας της. Χωρίς κριτική σκέψη. Ενώ η σχέση κυβερνήτη - υπηκόου υπόκειται στην κριτική σκέψη του δευτέρου, στον ισολογισμό του συμφέροντός του. 

Οι διάφορες Εκκλησίες λοιπόν καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας τους έφερναν κι ακόμα φέρνουν στην αντίστοιχη  πολιτική εξουσία τους πολίτες-αρνιά. Και επειδή τους φέρνουν και τους διατηρούν σε "αρνίσια" κατάσταση, θέλουν το μερτικό τους από την εκμετάλλευσή τους. Η μοιρασιά άλλοτε γίνεται χωρίς τριβές κι άλλοτε με τριβές μεταξύ των δύο πόλων της εξουσίας, όπου τριβές μπορεί να σημαίνει ίντριγκες, δολοπλοκίες, αφορισμούς, δολοφονίες, πολέμους με αθώα θύματα και ότι πιο βρώμικο και βλαβερό για τον κοσμάκη μπορεί να βάλει ο νους σας. Αυτή η σχέση Εκκλησίας – Κράτους λέει: "Εγώ θα σου τους έχω μαντρωμένους μέσα στο μαντρί του μεταφυσικού φόβου και διαθέσιμους για άρμεγμα, κι εσύ θα με τιμάς τα μέγιστα επιβεβαιώνοντας την αίγλη και την αυθεντία μου, και βέβαια θα αρμέγω πρώτη εγώ και θα πλουταίνω την οργάνωση και τα στελέχη μου, ενώ εσύ θα έχεις την ησυχία σου από λαϊκές αναταράξεις μέσα από την ευλογία μου των πράξεών σου, και έτσι θα έχεις τους φόρους σου και τις απολαβές σου· όσο βέβαια τηρείς αυτόν τον κανόνα". Αυτή η σχέση αποτέλεσε κεντρικό πόλο της όποιας κοινωνικής εξέλιξης συντελέστηκε κατά τους αιώνες της κυριαρχίας των μονοθεϊστικών θρησκειών. Με τοπικές και χρονικές διαφοροποιήσεις, που όμως δεν αλλάζουν αυτή τη βασική αντίληψη. Η οποία φτάνει μέχρι και τις μέρες μας, παρά τον νομικό διαχωρισμό εκκλησίας – κράτους σε κάποιες προηγμένες κοινωνίες και την γενική εξάπλωση της χρήσης της επιστήμης και την κάποια – λίγη - εξοικείωση του σύγχρονου ανθρώπου με τη φυσιοκρατική σκέψη.